Medisch afval, medicijngebruik, narcosegassen, CO2-uitstoot en transport: de zorg kan op veel vlakken duurzamer. Daar is de sector het unaniem over eens. De Green Deal Duurzame Zorg 3.0 stelt nu nog ambitieuzere doelen. Wat zijn die doelen en hoe kunnen we ze realiseren? Een blik in de toekomst met een actielijst voor vandaag.
Deze whitepaper is geschreven door Marjolein Bezemer in opdracht van Milgro. In dit artikel is slechts de helft van de whitepaper afgedrukt. Het volledige stuk kan je hier gratis downloaden.
Grote impact
De zorg is verantwoordelijk voor 7% van de Nederlandse en Belgische CO2-uitstoot, berekende het RIVM en het Departement Zorg. In deze nieuwste berekening gaat het rijksinstituut uit van de uitstoot in de hele keten, dus ook die vrijkomen bij de productie van materialen in andere landen. Van het warmstoken van zorginstellingen en energiegebruik van apparatuur tot het transport van patiënten en de productie en het verschepen van medicijnen en materialen: al deze factoren hebben impact op het milieu. Dit staat nog los van de vervuiling die ontstaat door narcosegassen en medicijnresten.
Grote uitdaging, én grote ambities
Uit Nederlands en Belgisch onderzoek blijkt dat het gebruik van wegwerpproducten in zes onderzochte ziekenhuizen, zoals spuiten, handschoenen, schoonmaakdoekjes en steriele jassen goed is voor 12,7 miljoen kilo CO2-uitstoot. Dat is te lezen in dit rapport. De impact van narcosegassen van Nederlandse ziekenhuizen wordt geschat op ruim 4 miljoen kilogram CO2-equivalenten. Dit percentage ligt nog hoger in België, maar er zijn al plannen in ontwikkeling om dit aan te pakken. Alleen het Nederlandse deel staat gelijk aan 280 keer naar Parijs vliegen. De uitdaging om te verduurzamen is dus groot. De ambities en inspanningen in het werkveld ook. Dat blijkt uit verschillende initiatieven van zorgpersoneel, zoals De Groene SEH, De Groene Huisarts en De Groene OK. De Green Deal Duurzame Zorg 3.0 kan deze initiatieven verbinden en heeft als doel om de CO2-uitstoot in de zorg met 55% terug te dringen in 2030.
De eerste Green Deals in de zorg
Verschillende partijen in de zorgsector willen samen met de overheid de milieubelasting verkleinen. Daarom werd in 2015 de eerste Green Deal Duurzame Zorg gepresenteerd: afspraken die vooral gericht waren op het vergroten van de bewustwording rondom duurzaamheid in de zorg en het starten van de eerste initiatieven voor verbetering. Versie twee volgde in 2018 en richtte zich op specifieke thema’s, zoals CO2-reductie, circulariteit, verminderen van medicijnresten en het bevorderen van een gezonde leefomgeving. Er kwamen duidelijke actieplannen en meetbare doelen voor CO2-uitstoot en grondstofgebruik.
Doelstellingen van de Green Deal 3.0 Duurzame Zorg
In 2022 ondertekenden 440 verschillende partijen, zoals betrokken overheden, zorgverzekeraars, ziekenhuizen en andere zorginstellingen de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. In deze derde editie zijn de doelstellingen nog ambitieuzer en nu ook meetbaar:
- CO2-reductie
In 2030 moet de CO2-emissie 55% zijn verminderd ten opzichte van 2018. In 2050 is de zorgsector klimaatneutraal. In 2026 is er een tussendoel van 30% CO2-reductie.
- Verminderen grondstofgebruik
In 2030 wil de zorgsector 50% minder grondstoffen gebruiken. Dat kan door te meten welk afval ontstaat. Aan de hand van die data ontwerp en produceer je middelen anders om hergebruik mogelijk te maken. Zo werkt de sector toe naar een zo veel mogelijk circulaire zorg.
- Medicijngebruik verminderen
Door slimmer om te gaan met het voorschrijven van medicijnen, aandacht te hebben voor medicijnresten in het afvalwater en kennis te delen over de milieubelasting van medicijnen, wil de zorgsector de impact van medicatie op het milieu verminderen.
- Kennis verspreiden in de sector
Nog niet iedereen in de zorgbranche is bewust van de milieu-impact van bijvoorbeeld afval en medicijnen. De Green Deal Duurzame Zorg wil zorgprofessionals uit alle lagen van de beroepsgroep informeren over duurzame zorg en de relatie tussen menselijk handelen, klimaatcrisis, milieuvervuiling en gezondheid. Op die manier kan iedereen zijn steentje bijdragen aan het verduurzamen van de zorg.
- Bevorderen van de gezondheid
Wie niet ziek wordt, behoeft geen zorg. In deze versie van de Green Deal is fysieke en mentale volksgezondheid en preventie van ziekte een belangrijke nieuwe onderdeel. Voor patiënten en medewerkers in zorginstellingen is het doel om meer plantaardige en gezonde voeding aan te bieden en te zorgen voor een gezonde leef- en werkomgeving.
Circulaire zorgsector
De afspraken staan op papier en de ambities zijn duidelijk verwoord in meetbare doelen. Maar hoe pakken zorgprofessionals het vervolgens in de praktijk aan? Welke alternatieven zijn er voor wegwerpartikelen en narcosegassen? En op welke manier is medicijnuitgifte terug te dringen? Kortom: waar staan we nu en hoe werken we concreet toe naar een circulaire zorgsector?
Afval: hoe staat het er nu voor?
Op de spoedeisende hulp knipt een arts een hechtingsdraad door met een schaartje, gemaakt in Pakistan en verscheept naar Nederland voor eenmalig gebruik. De schaar belandt na de knip in de prullenbak. Zo gaat het met veel meer wegwerpartikelen die personeel in ziekenhuizen en zorginstellingen gebruiken, zoals handschoenen, operatieschorten, instrumenten en mondkapjes. Zelfs als steriel materiaal niet noodzakelijk is, worden vaak toch wegwerpartikelen gebruikt vanwege het voorzorgsprincipe (“better safe than sorry”). Een voorbeeld is het gebruik van onsteriele handschoenen in situaties waar dit eigenlijk niet nodig is, wat leidt tot verspilling van materialen en CO₂-uitstoot. Een stapler, een soort nietmachine die chirurgen gebruiken bij bijvoorbeeld darmoperaties, kost rond de 450 euro en is voor eenmalig gebruik. Slechts één hartoperatie levert 27 kilo afval op.
Een oplossing: steriliseren
Het is heel goed mogelijk om operatie-instrumenten te steriliseren, ook wel decontamineren genoemd. Soms doen ziekenhuizen dat nog zelf, maar je kunt er ook een gespecialiseerd bedrijf voor inzetten. Het werkt ongeveer zo: eerst de besmette, gebruikte materialen verzamelen en gescheiden opslaan. Dan het ultrasoon reinigen: het spoelen van de materialen met elektrische schokjes. Daarna gaat het een bijzondere vaatwasser in. Vervolgens worden alle operatiesets met de verschillende gereedschappen klaargezet in mandjes, ingepakt en gesteriliseerd. Alle virussen, bacteriën en andere mogelijke ziekteverwekkers worden verwijderd met hete stoom in een speciale machine, de autoclaaf. Gereinigd en gedesinfecteerd kan het materiaal weer terug naar de operatiekamers.
Hergebruik en hygiëne: gaat dat samen?
In de afgelopen tientallen jaren zijn de sterilisatie-afdelingen van veel ziekenhuizen wegbezuinigd en zijn ze overgestapt op wegwerpmaterialen. Niet alleen operatie-instrumenten, maar ook dekens en operatiejassen worden maar een keer gebruikt. Het zou sterieler en dus veiliger zijn, maar volgens dit artikel is dat niet altijd bewezen. Het gebruiksgemak speelt ook een rol: voor ziekenhuizen en andere zorginstellingen kost het veel tijd, inspanning en geld om al die artikelen te laten wassen en steriliseren. Bovendien is het onder het zorgpersoneel niet altijd bekend dat materialen worden weggegooid en maakt niet iedereen zich zorgen over het overtollige afval. Terwijl we maximaal 2,6 kiloton aan CO2-uitstoot en 75% van de grondstoffen kunnen besparen als we medische producten steriliseren en hergebruiken.
Circulaire OK
Door de berekening van het RIVM is het nu duidelijker dat het maken van al die producten en het verschepen en vernietigen ervan in de hele keten veel energie, water en CO2-uitstoot kost. Een van de afspraken in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 is om het grondstofgebruik met de helft terug te dringen voor 2030. Zorginstellingen benadrukken dat hygiëne-eisen en veiligheid de hoogste prioriteit heeft. Toch vinden experts het wassen, steriliseren en hergebruiken van materialen een belangrijke stap richting de circulaire zorg. Het Radboud Medisch Centrum in Nijmegen is bijvoorbeeld al actief om de operatiekamers circulair te maken.
Deze whitepaper verscheen op 27 december 2024 op de website van Milgro en is geschreven door Marjolein Bezemer. In dit artikel is slechts de helft van de whitepaper afgedrukt. Het volledige stuk kan je hier gratis downloaden.
Foto: Sasint via Pixabay
Meer over Circulaire Economie en duurzaamheid.
