We gebruiken per dag ongeveer 125 liter water per persoon. We zetten de (af)wasmachine aan, spoelen de wc door en poetsen onze tanden. Dat water wordt gezuiverd in een waterzuiveringsinstallatie in de buurt. Maar wil je circulair omgaan met je water, dan kun je het grijze afvalwater ook rond je eigen huis of bedrijf zuiveren met planten en opnieuw gebruiken. In Brabant zien we meerdere mooie voorbeelden van deze natuurlijke vorm van waterzuivering met planten. Het helofytenfilter is het meest gebruikte systeem.
Hoe werkt een helofytenfilter?
Helofyten zijn moerasplanten die met de wortels in het water staan en boven het wateroppervlakte uitkomen. Een Helofytenfilter, of rietzandfilter, is een waterzuiveringssysteem waarbij het water gezuiverd wordt door de plantenwortels, de bacteriën tussen de wortels en de zandlagen waarin de moerasplanten staan. In het filter doen verschillende soorten bacteriën het meeste zuiveringswerk: zij zijn het best in staat om afvalstoffen in het water af te breken. De planten helpen de zuurstof-minnende bacteriën met de aanvoer van zuurstof. De bacteriën die geen zuurstof nodig hebben, zuiveren het water in een diepere laag.
Moerasplanten
De meest gebruikte moerasplanten in helofytenfilters zijn riet, biezen, zeggen en lisdodde. Deze snelgroeiende planten zijn goed bestand tegen de afvalstoffen in het water. Helofytenfilters behoren tot de natuurlijke zuiveringssystemen die aan de strenge regels van waterzuivering kunnen voldoen. Het water dat met een helofytenfilter gezuiverd is, is niet drinkbaar, maar wel te gebruiken voor het doorspoelen van het toilet of het irrigeren van planten.
Ecowijk BWWB: helofytenfilter voor 24 huishoudens
Sinds 2018 wonen er 24 huishoudens in ecowijk Bewust Wonen Werken Boschveld in ’s-Hertogenbosch. Samen hebben zij gekozen voor een verticaal doorstromend helofytenfilter voor de zuivering van hun afvalwater. Het filter is een prachtig groen onderdeel van de gezamenlijke binnentuin. Het bedrijf Wetlantec heeft het filter geplaatst.
Jonas Pelgrom, directeur van Wetlantec, vertelt dat de zuivering in dit systeem plaatsvindt door de zandfiltratie en de planten die erin staan. “We hebben een mix van 20 soorten meerjarige waterplanten geplaatst. De zuivering vindt plaats door de zandlaag, planten, bacteriën en schimmels. De planten zorgen voor zuurstof, transport van voedingsstoffen en de afbraak van afvalstoffen. Daarnaast hebben de planten ook een functie in het open en luchtig houden van het systeem. Gemiddeld verbruikt deze ecowijk 7000 liter water per dag.”
Hannie Borsetti, bestuurslid van de ecowijk, vertelt dat het gezuiverde water nu nog voor 100% in de bodem wordt geïnfiltreerd. “Binnenkort wordt het water getest voor een nulmeting. De bewoners van de wijk zullen daarna de komende jaren zelf de waterkwaliteit laten testen en toetsen aan de nulmeting. Als de kwaliteit goed is, mag het water ook gebruikt worden voor het doorspoelen van het toilet. Zelf zwart water zuiveren met een helofytenfilter brengt gezondheidsrisico’s met zich mee. We voelen ons heel verantwoordelijk om de waterkwaliteit zo zorgvuldig mogelijk aan te pakken om mogelijke ziektekiemen buiten de deur te houden.”
La Trappe bierbrouwerij: waterzuivering door subtropische planten
De La Trappe bierbrouwerij van Abdij Koningshoeve zuivert vanaf oktober 2018 het afvalwater op eigen terrein. De brouwerij verbruikt jaarlijks evenveel water als 5000 huishoudens. Samen met Waterschap De Dommel bouwde de brouwerij een kas met tropische planten en een botanische tuin die het water zuiveren. Met deze natuurlijke zuiveringsinstallatie bespaart het klooster 50% van het totale grondwaterverbruik. De kas fungeert daarnaast als extra attractie voor de circa 150.000 bezoekers die het klooster jaarlijks ontvangt. Door middel van educatie in de kas willen de broeders aandacht vragen voor de waterschaarste wereldwijd.
Het concept is afkomstig uit Hongarije en wordt een biomakerij genoemd. Deze ecologische waterzuiveringsinstallatie is tot 30% energiezuiniger dan een normale installatie. Adviseur Istvàn Koller van Waterschap De Dommel was betrokken bij het plan en de bouw van de waterzuiveringsinstallatie. Koller: “Het gaat hier niet om een simpel waterzuiveringsfilter, maar we hebben gekozen voor een biotechnologische oplossing.”
Dat betekent dat de installatie niet alleen water filtert, maar ook fungeert als botanische tuin en ontmoetings- en educatiecentrum. Daarnaast produceren de broeders van de abdij proefgewassen voor een geur- en smaakstoffenproducent in de buurt. In de toekomst komt daar in een tweede kas nog een biologische viskwekerij bij en de teelt van hop. Het afvalwater van de viskwekerij bevat veel voedingsstoffen, die worden teruggewonnen uit het slib en gebruikt als compost.
Doy Schellekens, adviseur bij aannemer M.J. Oomen en betrokken bij de bouw, vertelt over de plantensoorten: “In de kas van de abdij worden 150 verschillende soorten tropische planten gebruikt in meerdere ecosystemen binnen het zuiveringssysteem. Het zijn uitheemse planten die gewoon in Nederland verkrijgbaar zijn. Denk aan de bananenplant, aronskelk en de ficus. Ze zijn geselecteerd op hun diepe of brede wortelstructuren. Want in en tussen de wortels vindt het belangrijkste deel van de zuivering plaats.”
De Efteling: 400.000 kuub natuurlijk gezuiverd water
Voor attractiepark de Efteling is natuurlijke waterzuivering al sinds 1997 heel gewoon. Het park heeft jaarlijks 400.000 kuub water nodig om alle vijvers op niveau te houden en om de beplanting in het park en de naastgelegen golfbaan te irrigeren. Dat water werd tot halverwege de jaren 90 uit de grond opgepompt. Maar na een paar droge jaren, draaide de provincie Brabant de grondwaterkraan voor de Efteling dicht. Samen met het Waterschap Brabantse Delta vond de Efteling een oplossing: een helofytenfilter van 0,8 hectare groot. Het pretpark koopt sindsdien afvalwater van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Kaatsheuvel. Het afvalwater wordt daar eerst door een zandfilter geleid, dat fosfaten verwijdert uit het water. Daarna loopt het water door een vier kilometer lange buis naar een helofytenfilter in de Efteling. Dit filter haalt de schadelijke bacteriën uit het water. Vervolgens komt het water uit op drie vennen waar met de inzet van snoeken het water schoon blijft van algen. Water is heel belangrijk voor de beleving in de Efteling. Door samenwerking met de rioolwaterzuivering en het waterschap kan de Efteling alle 400.000 kuub uit natuurlijk gezuiverd water halen.
Als het ecowijken, kloosters en pretparken lukt om met succes water te zuiveren en hergebruiken, biedt dat kansen voor bijvoorbeeld kantoren, bedrijfspanden en ziekenhuizen. Kan een binnentuin met tropische planten dan naast ontspanningsruimte en luchtzuivering ook fungeren als waterzuiveringsinstallatie?
Dit artikel verscheen eerder op Into Green, online magazine over groen en (binnen)planten.
Foto: Michiel Roos, BWWB
Wil je meer weten over de zuiverende kwaliteiten van planten? Ik schreef eerder een artikel over luchtzuivering door planten.
