Bijna alle Nederlanders verwarmen hun huizen met een centrale verwarming en stoken op aardgas. De warmtetransitie is in volle gang. Als onderdeel van het Klimaatakkoord presenteren gemeentes eind 2021 een warmtevisie. Kort gezegd: hoe gaan we van het aardgas af? Het nieuwe Expertiseteam Warmte van de provincie Noord-Brabant kan gemeentes daarbij helpen. Ondertussen is de wijk ’t Zand in ’s-Hertogenbosch begonnen met een proeftuin om woningen aardgasvrij te maken. Overheid en inwoners werken samen aan de warmtetransitie.
Expertiseteam Warmte
In Nederland pakken gemeentes de warmtetransitie wijk voor wijk aan. Veel gemeentes zijn nu al actief in verschillende uitvoeringsprojecten. Landelijk worden subsidies verleend vanuit het programma Proeftuinen Aardgasvrije Wijken. Het plan voor ’t Zand in ’s-Hertogenbosch werd gehonoreerd om als proeftuin de plannen uit te voeren. Om gemeentes verder te helpen met het realiseren van de warmtetransitie, heeft de provincie Noord-Brabant een ondersteuningsprogramma opgezet. Het programma biedt adviseurs voor de warmtetransitie, een warmtebronnenregister (waarin verschillende warmtebronnen per locatie in kaart is gebracht) en het Expertiseteam Warmte. Dit team is erop gericht om gemeentes op basis van hun behoefte verder te helpen in de warmtetransitie.
Voorbeeldwijken warmtetransitie
Marcel Heskes is coördinator van het Expertiseteam Warmte. Volgens Heskes kunnen we veel leren van die voorbeeldwijken. “Veel gemeentes zijn al actief met verschillende uitvoeringsprojecten”. Het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken biedt een kennis- en leerprogramma voor gemeentes, zodat niet iedereen opnieuw het wiel hoeft uit te vinden. “Het Expertiseteam Warmte kan de lessen uit het landelijke kennis- en leerprogramma helpen toepassen op lokaal niveau”, aldus Heskes. “Gemeentes hebben al afspraken en doelen gemaakt voor de energietransitie, wij zijn er om ervoor te zorgen dat gemeentes die doelen op het gebied van warmte goed en efficiënt behalen”.
Bossche wijk ’t Zand als koploper warmtetransitie
Pauline Slaa, beleidsmedewerker energietransitie bij de gemeente ’s-Hertogenbosch, is enthousiast over de plannen voor ’t Zand. “Eén huurder in die wijk ontwikkelde een lokaal, circulair warmteplan, zocht aansluiting met buurtgenoten en presenteerde zijn ideeën bij gemeente en woningcorporatie. Samen hebben we de plannen verder uitgewerkt en ingediend bij het rijk”. Ze ontvingen daarmee een landelijke bijdrage in het kader van de Proeftuin Aardgasvrije Wijken.”. In de komende tijd zullen met ruim vijf miljoen euro subsidie vijfhonderd woningen aardgasvrij gemaakt worden. Het plan voor het lokale warmtenet bestaat uit zonne-warmtepanelen op het dak die verwarmd water via een buizenstelsel in de grond opslaan. Het water van 20 graden Celsius stroomt de woning binnen en wordt verder verwarmd met een warmtepomp naar 45 graden. De zonnepanelen zorgen voor energie voor de warmtepomp. Dit kleinschalige warmtenet kan worden uitgebreid door de buizen van verschillende huizenblokken te verbinden. Op die manier kan ook warmte-uitwisseling plaatsvinden.
Slimme oplossingen en isoleren
Volgens Heskes van het Expertiseteam Warmte zijn er voor woningen al verschillende alternatieven voor gasverwarming beschikbaar. “Op dit moment kan je elektrisch verwarmen (met een warmtepomp of infrarood) of gebruik maken van een warmtenet, waarbij je uit verschillende bronnen warmte kan halen, zoals bodem, oppervlaktewater, restwarmte van industrie of rioolzuivering, zonnewarmte of warmte uit asfalt. Een derde mogelijkheid is het gebruik van duurzaam gas. In het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie brengen gemeentes met andere partijen in kaart welke bronnen beschikbaar zijn”. “Maar”, voegt hij eraan toe, “We beginnen met de vraag: hoeveel energie kan je besparen?”. Gemeentes hebben vaak al goed voor ogen welke wijken als eerste van het gas af gaan. Volgens Heskes kunnen gemeentes beginnen met het isoleren van woningen, ook in wijken die nog niet aan de beurt zijn. “Isolatie is ook een grote opgave”.
Burgerparticipatie essentieel in transitie
In koploperwijken als ’t Zand zijn bewoners zelf al heel actief bezig met de energie- en warmtetransitie. Ze organiseren zich, maken plannen en vragen subsidie aan. Maar niet alle wijken zijn zo voortvarend. Hoe krijg je bewoners mee? Heskes beaamt dat naast technische innovatie, ook op sociaal en organisatorisch gebied innovatie nodig is. Hoe werken overheid en samenleving samen aan de transitie? “In de nieuwe Omgevingswet speelt burgerparticipatie een belangrijke rol”, zegt hij. “Je kunt als gemeente niet zonder participatie van burgers in deze transities. Gemeentes moeten daar echt klaar voor zijn”. Het Expertiseteam Warmte geeft toegang tot landelijke kennis en samenwerkingen. “Als wijken niet staan te springen om van het gas af te gaan, moeten gemeentes weten hoe ze met zo’n wijk omgaan. Over dit soort vraagstukken kan het expertiseteam ook meedenken. Uiteindelijk willen alle mensen een warm huis tegen een acceptabele prijs en zo min mogelijk gedoe”.
Zorgen van bewoners over kosten en werkzaamheden
Ook in de koploper wijk ’t Zand zijn kritische bewoners die niet direct vertrouwen hebben in de plannen. Ze zijn bezorgd over de kosten en de werkzaamheden in hun huis. Volgens beleidsmedewerker Slaa is het heel belangrijk om in gesprek te blijven met alle bewoners. “Mensen willen graag weten wat er in hun woning gaat veranderen en of de woonlasten niet omhoog gaan. Tijdens een online informatiebijeenkomst, georganiseerd door de buurtcoöperatie, hebben we precies kunnen uitleggen wat we gaan doen bij mensen thuis. Er zijn in de wijk ambassadeurs aanwezig om huis aan huis uitleg te geven en mensen mee te krijgen. Niet alle mensen doen niet mee vanuit een duurzaamheidsoogpunt, maar omdat ze het bijvoorbeeld een prettig idee vinden dat hun huis met dit systeem in de zomer ook gekoeld kan worden”.
Het burgerinitiatief werkt nauw samen met woningcorporaties Zayaz, Brabant Wonen en Charlotte van Beuningen, Waterschap Aa en Maas, netbeheerder Enexis, Enpuls, de gemeente ’s-Hertogenbosch en de welzijnsorganisatie Farent. Bij de toekenning van de subsidie voor de proeftuin, werd benadrukt hoe belangrijk het is dat een welzijnsorganisatie deel uitmaakt het team om alle bewoners mee te krijgen.
Uitdagingen
De weg naar aardgasvrije wijken kent hobbels. Slaa ziet financieel grote uitdagingen om alle wijken van het gas af te krijgen. “Zonnepanelen verdienen zichzelf terug, maar totdat aardgas duurder gaat worden, is het niet echt rendabel om een warmtenet aan te leggen. De wijk ’t Zand krijgt subsidie voor vijfhonderd woningen, maar ’s-Hertogenbosch kent 107 buurten, daar is niet allemaal subsidie voor”.
Ook de wetgeving is nog niet helemaal klaar voor de warmtetransitie. Slaa: “We leren nu in deze voorbeeldwijk waar we tegenaan lopen qua regelgeving. Een woningcorporatie mag bijvoorbeeld niet zomaar energie leveren. Daar is het een proeftuin voor, daar zoeken we nu oplossingen voor”. Ook de woning-gebonden financiering moet volgens Slaa op rijksniveau worden aangepast. “Lagere inkomens komen nu niet in aanmerking voor een lening voor energietransitie”. “Het Expertiseteam Warmte van de provincie pakt ook dit soort vraagstukken op”, vertelt Heskes. “Met onze partners agenderen we zulke kwesties. We doen nader onderzoek, bundelen de opgedane kennis en proberen te ondersteunen bij de verdere opschaling”.
Het succes van de warmtetransitie is afhankelijk van veel factoren, maar in elk geval gaat het in de wijk ’t Zand de goede kant op. “Het enthousiasme is er, het plan is goed en helemaal doorgerekend, dus het zou moeten kunnen,” zegt Slaa.
Dit artikel werd 2 december 202 gepubliceerd op Energie Werkplaats Brabant, een platform over energietransitie van de provincie Noord-Brabant.
Tekst: Marjolein Bezemer (Inkt & Aarde) in opdracht van de provincie Noord-Brabant
Beeld: Coöperatie ‘t Ecozand
Meer over energietransitie en duurzaamheid.
