Lisdodde: goed voor boer, bouw en beestjes

Door Marjolein Bezemer, artikel geschreven in opdracht van de provincie Noord-Brabant en te lezen in het magazine Landbouw & Voedsel 2030, het magazine Circulaire Economie en het klimaatportaal van de provincie Noord-Brabant.

Om te beginnen heeft lisdodde een isolerende werking doordat de structuur van de stengel uit kleine kamertjes bestaat die lucht vasthouden. Het gewas kan daarom uitstekend gebruikt worden als biobased bouwmateriaal. “Daar vraagt de bouw echt om”, vertelt Janke van Dijk. De huidige woningbouw werkt vaak met beton en staal, dat veel energie kost om te maken. Ook dreigt een steeds groter tekort aan bouwmaterialen. Energiezuinig en lokaal geproduceerd plaat- en isolatiemateriaal kan een uitkomst zijn en beantwoordt bovendien aan de vraag van consumenten om een gezond woonmilieu. In 2020 startte Van Dijk in het drassige veengebied De Peel haar bedrijf PaludiPlants. Ze kweekt verschillende waterplanten en levert onder andere lisdodde aan bouwbedrijven.

Lisdodde voor de circulaire bouw

“Nederland schreeuwt om huizen en de vraag naar duurzaam bouwen wordt steeds groter. Daarin zit voor mij de mooiste uitdaging”, vertelt Van Dijk. De omslag in de bouw naar energiezuinige en natuurlijke materialen is niet eenvoudig: “We staan nog echt aan het begin,” zegt de jonge agrariër, “Als je bijvoorbeeld met producten wilt bouwen, moeten die gecertificeerd zijn voor brandveiligheid, mogelijke giftige stoffen en hoe lang het product meegaat. Het kost tijd om dat allemaal uit te zoeken. Daarnaast heb je flink veel lisdodde nodig om een huis te bouwen. We hebben dus meer agrariërs nodig die dat willen telen.” Er zijn veel pilots met lisdoddeteelt, maar teelt op grote schaal is nog niet aan de orde in Nederland. Van Dijk ziet dat er in het oosten van Duitsland al hele dorpen zijn verrezen met lisdodde als circulair bouwmateriaal. “Als je dat ziet, dan denk je: ‘Dat moeten wij hier ook gewoon kunnen.’ Ik verwacht dat we dat hier ook gaan krijgen.”

Van Dijk is aangesloten bij Innovatiehuis de Peel, waar ze de verschillende betrokken partijen van biobased building in kaart brengen. “We noemen dat ‘Van plant tot plaat’. We willen in een coöperatie-vorm kennis delen om verder te komen. Agrariërs, de industrie die de lisdodde verwerkt en natuurlijk de bouwsector die ermee gaat bouwen.”

Kansen natte teelt voor natuur, landschap én agrarische ondernemers

Niet alleen de bouw is blij met de lisdodde, ook waterschappen, provincies en gemeentes zien kansen voor hun opgaven. De waterbufferende capaciteit van de lisdodde kan namelijk goed van pas komen bij droogtebestrijding. Om droogte zoals in de zomer van 2020 te voorkomen, moet in Noord-Brabant het waterpeil structureel omhoog, wat meer drassige gebieden oplevert. Dat heeft grote gevolgen voor de akkerbouw. Veel gewassen houden niet van natte voeten, maar sommige doen het juist goed op natte plekken, zoals De Peel.

Natte teelt van bijvoorbeeld riet, wilg en lisdodde is een innovatieve manier van landbouw op plekken waar de grondwaterstand hoog is. Dat biedt veel kansen voor agrariërs die gedwongen zijn om een ander gewas te telen door het hogere grondwaterpeil. Van Dijk: “Ik denk dat je daar als ondernemer toch de voordelen van moet inzien. Als je je aardappels niet meer kan telen en je kan daar een mooi gewas neerzetten als de lisdodde, dan denk ik dat dat hier heel goed past”.

Lisdoddeteelt voor waterzuivering en biodiversiteitsherstel

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn: de lisdodde is niet alleen goed te gebruiken als isolatiemateriaal, maar zuivert ook het water waarin het gekweekt wordt. Het gewas zou ook geteeld kunnen worden in een rioolwaterzuiveringsinstallaties als helofytenfilter: een extra zuiveringsfase. Dat kan de waterschappen helpen om de waterkwaliteit optimaal te houden.

Een lisdoddeveld biedt een habitat voor veel verschillende dieren, van eenden, vissen en kikkers tot libellen en ganzen. “Er komt van alles op af, ook omdat de lisdodde zuurstof in het water brengt.” Gewasbeschermingsmiddelen en mest gebruikt Van Dijk niet. Bovendien creëert ze geen traditionele monocultuur (een enkel gewas), maar een polycultuur van lisdodde in de diepere delen van het water en bijvoorbeeld wilgen en cranberries langs de ondiepere randen van het perceel. Allemaal goed voor de biodiversiteit en de bodem- en waterkwaliteit. “De natuur houdt zich daarmee veel evenwichtiger in stand. Je moet niet de ene monocultuur met de andere vervangen, daar schieten we niet veel mee op.”

Klimaatadaptatie en CO₂-opslag

Nog een voordeel: de plant houdt water vast en kan dus als buffer fungeren in tijden van piekbuien en grote droogte, waarmee het bijdraagt aan klimaatadaptatie. Bovendien zijn alle delen van de plant eetbaar en is het mogelijk om textiel te maken van de vezels. Ook kan lisdoddeteelt helpen om CO₂-uitstoot te verminderen. Veenbodems die door een lage waterstand drooggelegd worden, klinken in en stoten door oxidatie veel broeikasgassen uit, zoals CO₂, lachgas en methaan. Dat kan veranderen als de waterschappen het grondwaterpeil in Brabant verhogen. Van Dijk: “Als je een stuk land natter wordt, ga je automatisch bodemdaling tegen en vermindert de CO₂-uitstoot drastisch. En als je er waterplanten in kweekt en je gebruikt die als basis voor bouwmateriaal, dan wordt die CO₂ ook nog opgenomen. Dan krijg je in principe een minus CO₂-uitstoot, dus dat is ook heel interessant als de overheid daar agrariërs voor gaat belonen.”

Toch zijn er ook kritische geluiden te horen over de uitstoot van methaan en lachgas uit veengebieden. Deze broeikasgassen zijn tot 30 keer sterker dan CO₂ en lisdoddestengels zouden ze als kleine schoorsteenpijpjes de lucht in blazen. Er lopen verschillende onderzoeken om de oorzaken en mogelijke oplossingen in kaart te brengen. Van Dijk wacht de resultaten hiervan af en heeft er vertrouwen in dat lisdoddeteelt meer goed dan slecht doet. Volgens experts is het logisch dat bij innovatieve teelten nog hobbels genomen moeten worden.

Over innovatief ondernemerschap

“Sommige mensen zeggen tegen mij: ‘Waarom begin je hier toch aan?’, maar ik vind het mooi om van niets iets te maken. Ik vind die uitdaging ook heel leuk: dat uitzoeken is wat ik het allerliefst doe. Dingen verzinnen die nog niet per se bestaan. Dat zit wel in me. Ik word nu nog niet rijk van lisdoddeteelt, maar ik geloof er wel in”, zegt Van Dijk. “Twee jaar geleden zeiden mensen nog: ‘Lisdodde, is dat niet dat onkruid dat in de sloot groeit?’, maar het wordt steeds bekender en er is meer en meer interesse in het gewas”.