Bouwen levert doorgaans niet méér natuur op. Maar dat willen verschillende bouwbedrijven veranderen. Zij vragen zich af: hoe kunnen we met onze werkzaamheden de natuur juist stimuleren in plaats van verstoren? Met de applicatie de ‘Natuurladder’ hebben organisaties nu een leidraad om structureel rekening te houden met de natuur, of beter nog: om meer natuur te ontwikkelen.
Door: Marjolein Bezemer in opdracht van de provincie Noord-Brabant.
Léon Dielen is adviseur water bij bouwbedrijf Heijmans en een van de initiatiefnemers van de Natuurladder. In samenwerking met bouwbedrijf Dura Vermeer ontwikkelde hij een handleiding voor klimaatadaptief en natuurvriendelijk bouwen. Inmiddels is de applicatie ondergebracht bij Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel, zodat heel bouwend Nederland het kan gebruiken. “Een bouwproject is bedoeld om een weg te verbreden of huizen te bouwen”, vertelt Dielen. “Dan staat klimaatadaptatie en biodiversiteit niet op de eerste plek.” Vaak zijn er wel doelstellingen opgenomen in de projectplannen, maar in de praktijk blijkt het moeilijk om de natuur als partner mee te nemen in het bouwproces. “Daar is hulp bij nodig.”
Storten van beton
Dielen is ervan overtuigd dat bouwbedrijven waarde toevoegen met natuurvriendelijke maatregelen. “Door het gebruik van de Natuurladder ontstaat dat besef bij onze technische collega’s, die niet per se oog voor natuur en klimaat hebben. Zij hebben affiniteit met het ontwerpen van een weg of het storten van beton. Dat is hun vak, en niet het verbeteren van de biodiversiteit. Dat is heel logisch. Maar we vinden het allemaal prettig om door een bos te wandelen. Heb je dan maandag op kantoor ineens helemaal niets meer met natuur? Met de Natuurladder kan je daarover in gesprek gaan. Langzaam zie je mensen enthousiast worden. Dat is supermooi.”
De vijf stappen van de Natuurladder
De applicatie nodigt organisaties uit om stappen te nemen richting natuurvriendelijk bouwen. Bewust zijn van water en biodiversiteit als elementen van waarde is al een belangrijke stap, volgens Dielen. “De Natuurladder is een echte gespreksstarter over hoe je biodiversiteit en klimaatadaptatie het beste kunt verankeren in een project.” De ladder is opgebouwd uit vijf stadia en verbeterpunten:
Een resultaat van de Natuurladder
“Ik heb laatst een project gedaan waarin de opdrachtgever niet direct enthousiast was om de Natuurladder toe te passen”, vertelt Dielen. “Maar gaandeweg kwamen er toch een paar ideeën.” Het project ging over vaarwegbeheer. “Dan kan je iets doen met waterkwaliteit. Het resultaat is dat we een natuursafari organiseren op de projectlocatie met medewerkers van het project. We gaan dan gezamenlijk op zoek naar goede onderwerpen die iets bijdragen aan biodiversiteit en klimaatadaptatie. Dat is een supermooie uitkomst. Want je hebt een vervolg en de medewerkers zijn even aan het denken gezet over deze onderwerpen, waar ze normaal niet aan zouden denken. Als het besef er eenmaal is, dan volgen het verantwoordelijkheidsgevoel en de maatregelen meestal vanzelf.”
Voordelen voor natuur én bedrijfsvoering
Dielen ziet een beweging ontstaan van intrinsiek gemotiveerde medewerkers die zelf zien dat de biodiversiteit achteruitgaat en daar iets aan willen doen. Ook gemeentes zoeken vaker natuurlijke oplossingen voor bijvoorbeeld wateroverlast in wijken. Nieuwe overheidsregels helpen om nog meer aandacht te krijgen voor natuur in de bouw. De Europese duurzaamheidswetgeving, de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), kan een stok achter de deur zijn voor bouwbedrijven om duurzaamheid een serieuze rol te geven in de bedrijfsvoering. Dielen: “Het wordt gewoon een accountantscontrole op ons duurzaamheidsbeleid. Dus we moeten aantonen dat we voldoen aan het beleid dat we verkondigen.”
Aandacht vragen voor natuur
Toch blijft het bij grote bouwprojecten een uitdaging om aandacht te vragen voor natuur. Soms vragen opdrachtgevers zelf om deze “kwaliteit” in de aanbesteding. Maar vaker is het aan bouwbedrijven zelf om manieren te vinden om natuur “als stakeholder” in te brengen. “In iedere tender onderzoeken we kansen voor de thema’s biodiversiteit en klimaatadaptatie. Maar we zien vaak ook dat een opdrachtgever het niet per se waardeert als we deze onderwerpen meenemen. Als we een project aannemen, stappen we toch naar de opdrachtgever om te vragen of we de mogelijkheden die wij zien kunnen verwezenlijken. Soms is er extra geld voor nodig, soms moet je eisen aanpassen die in het contract zijn opgenomen. En dan zetten we de Natuurladder in om in gesprek te gaan.” Of het uiteindelijk lukt om de natuureisen op te nemen in een contract, is niet het belangrijkste, volgens Dielen. “Het feit dat we die discussie voeren, is al helemaal top.”
Natuurvriendelijk bouwen
Dielen noemt als voorbeeld van klimaatadaptief en natuurvriendelijk bouwen een project in Valkenswaard waar drie straten werden verbouwd om wateroverlast te verminderen. De gemeente moest de riolering vervangen en greep die mogelijkheid aan om samen met het bouwbedrijf en bewoners een groenere wijk te realiseren. In plaats van een bestek (een beschrijving van het bouwproject) koos de opdrachtgever hier voor een bouwteam met buurtparticipatie: meerdere partijen, waaronder bewoners, die samen een ontwerp maken. Dielen ziet dat als een goed uitgangspunt om rekening te houden met de natuur tijdens de planvorming. “In zo’n constructie ligt nog niet precies in een contract of ontwerp vast hoe het eruit moeten komen te zien.” En dat geeft mogelijkheden om natuurvriendelijk te bouwen.
Hoe ziet bouwen in de toekomst eruit?
“We denken dat alles maakbaar is. Maar we zijn die maakbaarheid al lang voorbij. Denk aan het veranderend klimaat, het verlies aan biodiversiteit. Ik hoop dat we in de toekomst de bouwprojecten aanpassen aan de omgeving en niet andersom. Dat is regeneratief ontwerpen en bouwen. Je voegt dan iets toe.” Je kunt volgens Dielen bijvoorbeeld de aanleg van een weg ook gebruiken om natuur te verbinden. “Met de aanleg van die weg kunnen we de waterhoeveelheid en de waterkwaliteit verbeteren. We kunnen tegelijkertijd hittestress en wateroverlast oplossen. Dat kan bijvoorbeeld door bomen te planten en wadi’s aan te leggen. We willen ook woningen bouwen die drinkwaterzuinig zijn en regenwater gebruiken voor toiletspoeling. Het is geen ‘rocket science’.”
De Natuurladder is een initiatief van bouwbedrijven Heijmans en Dura Vermeer. Zij hebben in samenwerking met Strukton, Witteveen + Bos, Sweco en de Vlinderstichting/Deltaplan Biodiversiteitsherstel de Natuurladder-webapplicatie gemaakt. Inmiddels experimenteren ook BAM, Strukton en Rijkswaterstaat met de Natuurladder.
Tekst: Marjolein Bezemer
Foto’s: Heijmans
Dit artikel verscheen op 27 januari 2025 op de website van de provincie Noord-Brabant.
Meer over natuurinclusieve bouw, biodiversiteit en klimaatadaptatie.
