Nederlandse bossen hebben te lijden onder hitte, droogte en de teveel aan stikstof. Om die problematiek aan te pakken initieerden de Bosgroepen en Staatsbosbeheer het project LIFE Climate Forest. Het doel van dit project is te laten zien hoe je bossen in onder andere Brabant weer vitaal en veerkrachtig kunt maken. Hoe pakken ze dat aan en hoe ziet een klimaatbestendig bos er eigenlijk uit?
In de bossen waar het klimaatbestendige bosbeheer van LIFE Climate Forest wordt toegepast, kunnen Brabanders heel wat veranderingen opmerken. Zo zie je nieuw aangeplante bomen en struiken in verschillende soorten en maten. Ze staan soms in kokers of rasters, beschermd tegen wild. Er is meer ruimte voor oude en dode bomen en als je goed kijkt, zie je verschillende lagen van bomen onder elkaar met een grotere verscheidenheid aan soorten. Ook zie je bomen van allerlei leeftijden, takken en dode bomen die in het bos achterblijven na werkzaamheden, meer paddenstoelen, vogels en andere diersoorten. Sommige veranderingen zijn niet meteen zichtbaar, maar spelen wel een cruciale rol in het proces; zoals een gezondere, sponsachtige bodem vol leven en voedingsstoffen. Alles om het bos veerkrachtiger te maken tegen extreem weer.
Wat scheelt er aan?
Veel bossen in Nederland bestaan uit één of enkele boomsoorten, die daardoor kwetsbaarder zijn voor de gevolgen van klimaatverandering. Wat ook meespeelt: bossen in Nederland zijn vaak aangeplant op arme, droge zandgrond. Deze gronden zijn minder geschikt voor landbouw en leken in het verleden een goede plek voor bossen. Vroeger werden de heidevelden overmatig begraasd door schapen. Dat leidde tot degradatie van de grond. Tussen ongeveer 1850 en 1950 zijn veel van deze ‘woeste gronden’ bebost om de gebieden toch nog van nut te maken. “Maar nu we meer last krijgen van droogte en hitte is dat heel onhandig,” zegt Etiënne Thomassen, expertmedewerker bosecologie en bosbeheer bij de Bosgroep Zuid Nederland. “Een gemengd bos met meer boomsoorten en een vitale bodem kan beter tegen een stootje.”
Veerkrachtig bos
De provincie Noord-Brabant ondersteunt de activiteiten van LIFE Climate Forest in Brabant. De komende zes jaar zijn gericht op het ontwikkelen en testen van klimaatslim, kleinschalig bosbeheer en het delen van kennis. “We nemen maatregelen die samen het ecosysteem als geheel versterken,” vertelt Thomassen. “Een rijker en completer systeem met veel planten- en diersoorten maakt het bos vitaler en veerkrachtiger.” Zo laten ze bijvoorbeeld dood hout vaker liggen voor meer insecten en paddenstoelen en de opbouw van het bodemleven. Dat is allemaal goed voor de functies van de betreffende bossen: houtoogst, recreatie, CO2-opslag en biodiversiteit.
Voordelen van biodiversiteit
Diversiteit in het bos heeft meer voordelen: “Meerdere boomsoorten in een bos hebben een positieve ontwikkeling op de bodem,” vertelt Thomassen. Sommige bomen wortelen dieper dan anderen en halen water en voedingsstoffen op verschillende plekken in de bodem naar boven. Daardoor concurreren ze minder met elkaar dan bomen van dezelfde soort. Sterker nog: water en voedingsstoffen worden op die manier beschikbaar voor andere soorten die bij elkaar staan. Daarnaast draagt de diversiteit aan bladeren bij aan een gezonde, veerkrachtige bodem. “We kiezen voor boomsoorten met bladeren die makkelijk verteren en de bodem verrijken, zoals linde, esdoorn en berk”. Een vitale bodem houdt water en voedingsstoffen beter vast. “Dan heeft het bos al een slag gewonnen,” aldus Thomassen. Ten slotte hebben meerdere boomsoorten met verschillende hoogtes ook een gunstig effect op het bosklimaat. Het blijft er koeler en vochtiger, water wordt beter vastgehouden en hitte en droogte hebben dan veel minder impact op het bos. Het behoud van het dak van het bos, dat gevormd wordt door de verschillende boomkronen, is daarbij heel belangrijk.
Honderd jaar vooruit denken
Op dit moment selecteert Bosgroep Zuid Nederland samen met Staatsbosbeheer verschillende gebieden op droge zandgronden in Brabant. Deze gebieden van elk ongeveer dertig hectare worden omgevormd naar een klimaatbestendig bos. Het gaat om demonstratiebossen, waarbij zichtbaar wordt hoe je zo’n gebied kunt aanpassen aan een veranderend klimaat. Op termijn zal er ook een cursus ontwikkeld worden om meer bosbeheerders te motiveren klimaatbestendig beheer toe te passen.
Volgens Thomassen is het moeilijk te voorspellen wat klimaatverandering concreet gaat betekenen. “We moeten met het adaptieve beheer steeds opnieuw kijken waar het met het bos naartoe gaat en hoe we daar onze maatregelen op aanpassen. Als we onder de 1,5 graad opwarming blijven, dan loopt het met het bos wel los. Maar als we naar drie of vier graden temperatuurstijging gaan, dan wordt het heel spannend.” Bosbeheerders denken doorgaans honderd jaar vooruit voor het werk wat ze nu doen. Maar met alle onzekerheden van klimaatverandering is dat lastig. “We weten eigenlijk niet wat er gaat gebeuren. Je kunt niet zomaar zeggen dat we een klimaat krijgen zoals in Bordeaux en dan die bomen uit dat klimaat hier planten. Het moeilijke is dat ons klimaat, onze wind en onze bodem niet vergelijkbaar is met wat er nu in Bordeaux is. We zullen dus moeten blijven anticiperen om de beheerders die ons opvolgen het best mogelijke uitgangspunt te geven voor een gezond bos.”
Dit artikel verscheen op 20 oktober 2021 op het klimaatportaal van de provincie Noord-Brabant.
Tekst: Marjolein Bezemer in opdracht van Provincie Noord-Brabant
Beeld: Bosgroep Zuid Nederland
Meer over natuur, bos en klimaatadaptatie.
